Dünyanın en büyük şirketleri, sundukları ürün ve hizmetlerle milyarlarca insanın hayatını şekillendiriyor. Ancak bazı şirketler, etik dışı uygulamalar, tüketiciyi aldatma, çevre kirliliği ve işçi haklarını ihlal gibi nedenlerle büyük skandallara imza atmıştır. Bu makalede, hem Türkiye’den hem de dünyadan büyük şirketlerin tartışmalı olaylarını ele alacağız.
1. Yemeksepeti: İndirim Aldatmacası
Türkiye’nin en büyük online yemek sipariş platformu Yemeksepeti, 10 Ağustos 2021 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu raporuna göre, tüketicileri yanıltıcı indirimlerle kandırmakla suçlandı.
Nasıl Bir Aldatma Yapıldı?
- Kampanya öncesinde fiyatlar artırıldı.
- Kampanya döneminde zamlı fiyat üzerinden indirim yapıldı.
- Aslında bir indirim söz konusu olmamasına rağmen, büyük bir fırsat sunuluyormuş gibi gösterildi.
Reklam Kurulu, bu uygulamanın tüketiciyi aldatıcı nitelikte olduğunu belirledi ve Yemeksepeti’ne cezai işlem uyguladı.
2. Volkswagen: Emisyon Skandalı
Almanya merkezli otomotiv devi Volkswagen, 2015 yılında tarihin en büyük otomotiv skandallarından biriyle gündeme geldi. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), Volkswagen’in dizel motorlu araçlarının emisyon testlerini manipüle ettiğini ortaya çıkardı.
Nasıl Bir Manipülasyon Yapıldı?
- Volkswagen, araçlarına test esnasında emisyon seviyelerini düşük gösteren özel bir yazılım yükledi.
- Gerçekte ise araçların çevreye yaydığı zararlı gazlar, yasal limitlerin 40 katına kadar çıkıyordu.
- Skandal 11 milyon aracı kapsadı ve Volkswagen milyarlarca dolar ceza ödemek zorunda kaldı.
Bu olay, sadece Volkswagen’i değil, tüm otomotiv sektörünü sarsan bir kriz haline geldi ve şirketin itibarı büyük zarar gördü.
3. Facebook (Meta): Cambridge Analytica Skandalı
Sosyal medya devi Facebook (Meta), 2018 yılında, kullanıcı verilerinin izinsiz bir şekilde siyasi amaçlarla kullanıldığı Cambridge Analytica skandalıyla gündeme geldi.
Nasıl Bir Veri İhlali Yapıldı?
- Facebook, üçüncü taraf uygulamalara kullanıcıların verilerini toplama izni verdi.
- Cambridge Analytica, milyonlarca kullanıcının verisini izinsiz şekilde aldı.
- Bu veriler, 2016 ABD Başkanlık Seçimleri'nde seçmenleri manipüle etmek için kullanıldı.
Facebook, bu skandal sonrası büyük güven kaybı yaşadı ve şirket CEO’su Mark Zuckerberg, ABD Senatosu’nda ifade vermek zorunda kaldı.
4. Apple: Eski Telefonları Bilerek Yavaşlatma
Teknoloji devi Apple, 2017 yılında eski iPhone modellerini bilinçli olarak yavaşlattığını kabul etti.
Apple’ın Stratejisi Neydi?
- Eski telefon modellerinin performansını bilinçli olarak düşürdü.
- Bunun pil ömrünü korumak için yapıldığını iddia etti.
- Kullanıcılar, cihazlarının yavaşladığını fark edip yeni model almaya zorlandı.
Bu olay sonrası Apple, birçok ülkede tazminat davalarıyla karşılaştı ve kullanıcılarına ödeme yapmayı kabul etti.
5. McDonald's: Sağlıksız Ürünler ve Çocuk Reklamları
Fast food devi McDonald's, özellikle çocukları hedef alan sağlıksız gıda reklamları nedeniyle eleştirildi.
McDonald's’a Yönelik Eleştiriler
- Çocuklara yönelik sağlıksız gıdaları cazip hale getiren reklamlar yaptı.
- Hamburger ve patates kızartmalarında trans yağ kullandı.
- Fast food tüketiminin artmasına ve obeziteye katkıda bulundu.
McDonald's, zamanla menülerinde değişiklik yaparak daha sağlıklı seçenekler sunmaya başladı ancak itibar kaybı yaşadı.
6. Nestlé: Bebek Maması Skandalı
Gıda devi Nestlé, 1970’lerden itibaren bebek mamalarıyla ilgili büyük bir skandala imza attı.
Ne Oldu?
- Nestlé, bebek mamalarını anne sütünden daha faydalı gösteren reklamlar yaptı.
- Temiz suya erişimi olmayan ülkelerde, bebekler sağlıksız koşullarda mamalarla beslenmeye zorlandı.
- Bu durum binlerce bebeğin yetersiz beslenme nedeniyle hayatını kaybetmesine neden oldu.
Nestlé’nin bu etik dışı pazarlama stratejisi, küresel çapta büyük tepkilere neden oldu.
Sonuç
Büyük şirketler, tüketicilere yönelik etik dışı uygulamalar nedeniyle sık sık eleştirilmektedir. Yemeksepeti’nin yanıltıcı indirimleri, Volkswagen’in emisyon hilesi, Facebook’un veri skandalı ve Apple’ın eski telefonları yavaşlatması gibi olaylar, şirketlerin kâr uğruna nasıl etik dışı yollar izleyebildiğini göstermektedir. Tüketicilerin bu tür aldatmacalara karşı bilinçli olması ve haklarını araması büyük önem taşımaktadır.
